سئوال:
ملاک انتخاب کردن نواب اربعه از سوی امام زمان(علیه السلام) چی بوده؟
پاسخ:
در جایی به صورت مشخص نیامده که ملاک انتخاب این چهار نفر نایب خاص مشهور به نواب اربعه چی بوده. ولی از لا به لای مکالمات و توقیع‌ها و لا به لای سخنان امام عسکری و امام زمان(علیه السلام) ملاک انتخاب این‌ها قابل استنباطه و اشاره شده به ملاک انتخاب این‌ها.
یک ملاک انتخاب این‌ها راز داری این‌ها و آشنایی این‌ها با اصول امنیتی بوده، خب عصر اون زمان عصر بسیار اختناق شدیدی بوده. امام عسکری در پایتخت زندگی می‌کرده (حضرت را مجبور به اقامت در سامرا کرده بودند) و نه تنها در پایتخت بلکه در پادگان نظامی در یک منطقه نظامی، علاوه بر این، حضرت را هفته‌ای دو بار به دربار احضار می‌کردند، به اصطلاح زندان در زندان بود و بسیار بسیار محدود بود که دلایل محدودیت‌ها هم خیلی روشنه، از عصر امام هادی(علیه السلام) شروع شد که ارتباط شیعیان نوعا از طریق مکاتبه بود یعنی تشرف حضوری امکان نداشته یا خطر داشته، اشخاص اونجا بودند از دشمنان و مخالفین، اگر محرم اسرار نبودند نمی‌شد شیعیان مسائل و مطالبشون رو مطرح کنند، بنابراین عصر عصر اختناق بوده و کنترل بسیار شدید بوده.
مثلا اولین نفر از نُوّاب خاص اولش عثمان بن سعید بوده، او خیلی کارها دستش بود، اسرار دستشون بود، اموالی که خدمت امام می‌رسید از شیعیان از طریق این‌ها می‌رسیده و لازم بوده کسانی این مسائل را عهده‌دار شدند که به مسائل امنیتی آگاه باشند و این‌ها از این قبیل بودند مثلا مشخصا عثمان بن سعید را می‌گفتند سمّان روغن‌فروش، روغن‌فروش بوده در سامراء ولی این به نوعی پوشش ظاهری قضیه بوده بر حسب ظاهر، دکان روغن‌فروشی داشته! اموال و پول‌هایی که از طریق شیعیان می‌رسیده و این تحویل می‌گرفته که به امام تحویل بده اینا را در ظرف‌های روغن جاسازی می‌کرده و از این طریق به اصطلاح پنهان کاری می‌کرده و اون تدابیر امنیتی را به کار می‌برده. به نظر می‌رسه یک ملاک انتخاب اینا یا بعضی از اینا این بوده.
یکی دیگر از ملاک‌‌های این‌ها امانت داری اینا بوده و اینا مورد اعتماد امام بودند. مثلا عثمان بن سعید از نمایندگان حضرت هادی(علیه السلام) هم بوده، امام عسکری(علیه السلام) هم وقتی عثمان بن سعید را معرفی کرد به شیعیان فرمود این امین منه، هرچه به شما بگوید همونیه که من گفتم، هر چه به شما بنویسد همونیه که من نوشتم، خب ممکنه در اشخاص چنین مواردی کم باشن این‌جور افراد تا این حد مورد اعتماد.
بعد از عثمان بن سعید که سفیر دوم و نائب خاص دوم پسر ایشون شد محمد بن عثمان عین این را حضرت مهدی در مورد محمد بن عثمان هم فرمود، فرمود که این امین منه، طرف اطمینان منه، هر چه او بگوید من گفتم، هر چه از طرف من به شما ابلاغ کند همان است که من گفتم بنابراین به نظر می‌رسه یه جهت انتخاب اینا امانت این‌ها و وثاقت این‌ها بوده، مورد اعتماد کامل امام عصر بوده این یه مسئله.
مسئله دیگر ملاک انتخاب دیگر این‌ها استقامت این‌ها بوده در برابر فشارها یعنی به نظر می‌رسه که حداقل در مورد بعضی از این‌ها مقام فقاهت و دانش و فقه اون مقدار مطرح نبوده که استقامت این‌ها مورد نظر بوده. مثلا سفیر سوم یا نائب خاص سوم حضرت مهدی(عج الله فرجه) ابوالقاسم حسین بن روح نوبختیه که این از خاندان علم و دانش نوبخت ایرانیه. اهل فضل می‌دونند خاندان نوبخت از اون خاندان‌هایی هستند که خیلی افتخار آمیزه، علماء، فقها و فلاسفه، متکلمین، مترجمین، محدثین بزرگ نه یکی، نه دوتا، نه ده تا از این خاندان برخواستند. خاندان علم و حکمت و دانش و خاندان ایرانی هم هستند. ابوالقاسم روح نوبختی از خاندان ایرانی بوده که به افتخار نیابت خاص رسید. همان زمان یکی از چهره‌های شاخص این خاندان، آدم دانشمندی هم بوده ابوسهل نوبختی بوده. مشخصا آمدند عین این سوال را از ابوسهل نوبختی کردند که خودش سنده و دقیقا این رو نشون میده، از ابوسهل نوبختی سوال کردند که چگونه شما یعنی ابوسهل به این سِمَت انتخاب نشدید و حسین بن روح انتخاب شد؟ اوجواب داد آنان که او را به این مقام برگزیدند خود داناترند، کار من برخورد و مناظره با مخالفان و دشمنان است به سبب متکلم بودن، من یه آدم دانشمند هستم یه آدم درس‌خوانده هستم، یک دانشمند برجسته هستم من میرم با اونا مناظره می‌کنم، بحث می‌کنم اون‌ها رو محکوم می‌کنم، اونا را مجاب می‌کنم. اگر من همانند حسین بن روح مکان امام را می‌دانستم شاید اگر در فشار قرار می‌گرفتم محل او را نشان می‌دادم، من دانشمندم ولی استقامت کتک خوردن را ندارم، استقامت تحمل شکنجه را ندارم، اگر من مثل او در فشار قرار می‌گرفتم شاید محل او را نشان می‌دادم. ولی اگر امام زمان(علیه السلام) زیر عبای ابوالقاسم پنهان بشه، چنانچه او را قطعه قطعه هم کنند هرگز عبای خود را کنار نمی‌زند که امام پیدا بشه. استقامت اون‌ها ملاک دیگه‌ای بوده، آدم‌های آب‌دیده و محکمی بودند.
تکمیل کنم که تنها مسائل امنیتی نبوده، این‌ها ماموریت‌های مختلفی داشتند، ولی مسئله امنیت در راس بود.
برگرفته از فایل صوتی رادیو معارف، شبهات تاریخی، جلسه هشتم، استاد مهدی پیشوایی
