سئوال:

چرا در قرآن نام حضرت علی به صراحت و به عنوان جانشین پس از پیامبر معرفی بیان نشده؟

پاسخ:

وقتی چنین سوالی میشه گویا در ذهن شنونده یا شنوندگان عزیز این مسئله مسلمه که معرفی حضرت علی یا اولیاء خدا یک راه بیشتر ندارد و آن هم این هست که اسمش برده بشه! در حالی که چنین نیست. به دو دلیل: 1- اینکه معرفی اشخاص و گروهها یا شخصیت های بزرگ یا انبیاء الهی در قرآن تنها با اسم نیست بلکه با اوصاف هم معرفی شده. 2- اینکه اگر هم فرضاَ اسمش برده میشد باز دردی را دوا نمی کرد! کسانی که مخالفت می کردند و می کنند باز هم مخالفت می کردند. (همین الان می بینیم خیلی مسائل در قرآن آمده است، آیا واقعا تمام مسلمانان به اطاعت از آن، تسلیم بوده و هستند؟!)

ما می بینیم خداوند متعال بعضی از بزرگان و انبیاء را در قرآن با اسم معرفی کرده مثلا از قول حضرت عیسی(علیه السلام) نقل شده که ایشان از بعثت موعود پیغمبر اسلام بشارت می داد « وَ مُبَشِرَ بِرَسولِ یأتی مِن بَعده اِسمُهُ اَحمَد» – یک رسم جالب توجهی ست که انبیاءِ قبلی انبیاء بعدی را معرفی می کردند که وقتی اینها مبعوث شدند مشکلی پیش نیاید و مردم به نبی بعدی، شناخت نسبی و آمادگی پیدا کنند. حضرت عیسی هم علاوه برمشخصاتِ دیگه، پیغمبر اسلام را به نام هم معرفی میکنه “و من بشارت دهنده هستم به پیامبری که بعد از من میاد و اسم او احمد هست” و یا از خود پیامبر اسلام در قرآن مجید اسم برده شده که « و ما محمدٌ إلّا رَسولٌ قَد خلت من قَبلِهِ الرُسُل» می بینید که بعضی جاها با اسم معرفی شده اند. (اما آیا تمام یهودیان و مسیحیان، اسلام اختیار کردند؟!)

بعضی جاها در قرآن با عدد معرفی شدند: مثلا خداوند متعال می فرماید: «وَ لَقَد أخَذَ الله میثاقَ بَنی إسرائیلَ وَ بَعَثنا مِنهُم إثنی عَشَرَ نَقیبا» “خداوند متعال از بنی اسرائیل میثاق و عهد و پیمان گرفت و از میان آنها دوازده نقیب (یعنی نماینده) انتخاب کرد” اینها رو با تعداد معرفی کرده اما اسم این دوازده نقیب را نگفته! با تعداد و با وصفِ اینکه اینا نقیب و نماینده بنی اسرائیل بودند معرفی نموده است. در جایی دیگه خداوند می فرماید: «وَ اختارَ موسی قَومَه سبعینَ رَجُلاً لِمیقاتنا» حضرت موسی ازمیان قومش هفتاد نفر را برای بردن به میقات انتخاب کرد ولی حالا اسم این هفتاد نفر در قرآن نیامده.

پس در قرآن مجید وقتی میخواهد اشخاص و گروه ها را معرفی کند، گاهی با اسم، گاهی با عدد و گاهی با صفت معرفی می کند.

در آیه شریفه می فرماید: «الَّذینَ یتَبِعونَ الرَّسولً النَبیًّ اُمّی الَّذی یَجِدونَهُ مَکتوبًا عِندَهُم فی التَّوراةِ وَالاِنجیل یأمُرُهُم بِالمَعروفِ وَ یَنهاهُم عَنِ المُنکَر» خداوند متعال اینجا تجلیل می کنه از اون یک عده از اهل کتابی که اهل حق و در جست و جوی حق بودند، آمدند مسلمان شدند و دعوت پیامبر را به دین اسلام پذیرفتند، ولی اوصاف رسول خدا را می فرماید: کسانی که پیروی می کنند از فرستاده خدا که امّی هست درس نخوانده هست، پیامبری که اسم او را در کتاب هایشان(تورات وانجیل) میابند و همان پیامبر یا موعودی که اسم و مشخصاتش در کتاب های اونها بوده «مکتوب عندهم فی تورات والانجیل» و «یأمرهم به المعروف وینهی هم عن المنکر» اونها رو امر به معروف و نهی ازمنکر میکند و در ادامه آیه این غل و زنجیرها را ازدست و پای آنها باز میکنه، یعنی آنها را از غل و زنجیرهای این آداب و رسوم و سنت های غلط و ادیان باطل آزاد می کند. خب در این آیه، اسم پیغمبر نیست ولی با اوصافش معرفی شده؛ پس اینجوری نیست که معرفی یک شخص منحصر به بُردن اسم او باشد، بلکه با راه های مختلفی ممکنه صورت بگیرد.

و اما جواب سوال اینه که حضرت علی در قرآن با اسم معرفی نشده اما با اوصاف معرفی شده است.

1. مثلا درآیه مباهله با مشخصات معرفی شده که وَأنفُسَنا وَأنفُسَکُم یارسول الله به اهل کتاب بگو بیایند تا با هم مباهله کنیم، شما زنانتان را بیاورید که تنها بانویی که پیامبر آورد، حضرت زهرا بود و فرزندان و خودتون هم بیایید و أنفسنا و أنفسکم اینجا علی (علیه السلام) جانِ رسول خدا معرفی شد.

2. در آن آیه که به مناسبت انگشتر بخشیدن علی(علیه السلام) در حال نماز نازل شد؛ إنَّما وَلیَّکُمُ الله وَرَسولُه… تنها این است و جز این نیست که ولیّ شما تنها خداست و رسول اوست؛ وَالَّذینَ ءامَنوا و کسانی که ایمان آوردند. کدام کَسان ایمان آوردند؟ «وَالَّذینَ یُقیمونَ الصَّلاةَ وَیُوتونَ الزَّکاةَ وَهُم راکِعون» درحال نماز اینها صدقه میدهند و این جز حضرت علی(علیه السلام) نبوده، علی(علیه السلام) با برجستگی ها و اوصافش در قرآن مجید معرفی شده است. و اما لجاجت هایی اینها می کنند و میگویند وَ هُم راکِعُون منظور «کسانی است که نماز می خوانند» و به این افراد اگر بگویی روز است میگویند شب است و آن هم ستارگانش.

3. یا برای مثال در لَیلةُ المَبیت که امیرالمومنین (علیه السلام) در بستر رسول خدا خوابید و به استقبال خطررفت، آیه 207 سوره بقره در شأن آن حضرت نازل شد (وَ مِنَ النّاس مَن یَشری نَفسَهُ ابتِغاءَ مَرضاتِ الله) و این «یک نفر، بیشتر نبوده» چه کسانی اون شب خوابیدند؟! اون که یک نفر بیشتر نبوده. خیلی جاها در قرآن مجید جمع به کار رفته شده که منطبق به یک نفر هست.

و اما اگر نام حضرت علی در قرآن برده میشد چه میشد؟ بسیار بسیار مطرح و جدی است که حساسیت برمی انگیخت و اون «احقاد بدریه و خیبریه و حنینیه» برانگیخته میشد و چه بسا کار به تحریف قرآن کشیده میشد و اون اسم را از قرآن حذف می کردند و همین جور که دیدیم بعضی جاها ایستادند و نگذاشتند وصیت نامه رسول خدا نوشته بشه و چون خداوند متعال اراده اش این بوده که قرآن از هرگونه تحریف مَصون بماند (إنّانَحنُ نَزَّلنا الذِّکرَ وَإنّا لَهُ لَحَفِظونَ) ما این قرآن را نازل کردیم و ما آنرا نگهداری می کنیم. اما اینها ادله نیست بلکه تحلیل هست و شواهد نشان میدهد که این کار را می کردند و اگر هم نمی کردند باز توجیح میکردند. و الان شما ملاحظه می کنید هستند کسانی که منکرند به (اَلیَوم اَکمَلتُ لَکُم دِینکم وَ رضیتُ لَکُمُ الإسلامَ دینا) که به مناسبت غدیر نازل شد، اما آنها می گویند این آیه در جایی دیگر و به مناسبت دیگری نازل شده و یا این آیه (یاأیُّها الرَّسول بَلّغ ما اُنزِلَ اِلَیک…) پس اینطور نیست که فکر کنیم اگر نام حضرت علی (علیه السلام) در قرآن بُرده میشد دیگرهیچ بحثی وجود نداشت. بارها این را از من پرسیده اند طلاب محترم، دانشجویان و می گویند خطبه غدیریه که متواتره و علمای اهل سنت هم قبول دارند اصل غدیر را؛ منتهی می گویند اینکه پیامبر(صلی الله علیه وآله) فرمود: «مَن کُنتُ مَولاه فَهذا عَلی مَولاه» مولا را به معنی دوست می گیرند. و می گویند مولا معانی متعددی دارد که از الفاظ مشترک هست درعربی ویکی از منظورهای رسول خدا ولی بوده.

حالاسوالی که مطرح می کنند این هست که میگن نمیشد رسول خدا با صراحت بگن که معلوم بشه حضرت علی(علیه السلام) اینجا مقصود ولایتش هست؟ من به اونها عرض کردم اینجا هم میگم که ایشان صریح عرض کرده اند، دیگه از اون صریح تر که حسان بن ثابت شاعر عربی دان متخصص ادبیات عرب، از مولا امام فهمید؛ و در اون قصیده ای که سرود به آن مناسبت چون حسان بن ثابت شاعر رسول خدا بود و شاعر ارتجالی بود و فی البداه شعر می سرود و به مناسبت جنگ ها و فتوحات شعرهای حماسی خوبی می سرود. و فی البداه اونجا شعری سرود و گفت که رسول خدا در غدیر به پاخواست و خطبه ای خواند و معین کرد إماما وَ هادِیا. این حسان بن ثابت این اماما و هادیا را از کجا فهمیده؟ از مولا فهمیده. پس صریح بوده است.

برگرفته از فایل صوتی رادیو معارف، شبهات تاریخی، جلسه یازدهم، استاد مهدی پیشوایی