سوال : 

با توجه به مقبره متبرکه خانم حضرت زینب(س) در سوریه، اون قبری  که منسوب به حضرت زینب در مصر است پس چه کسی است؟

پاسخ :

در مورد جواب این سئوال، توضیح زیاده اما بنده به دلیل اختصار، همین ابتدا یک منبعی معرفی کنم امیدوارم بتوانید تهیه اش کنید و اون مصاحبه ای که بنده (حجة الاسلام مهدی پیشوایی) در “مجله مبلغان” در شماره 21 داشتم، نشریه مبلغان که از حوزه علمیه قم مخصوص مبلغان منتشر میشه شماره 21 ، اگر کسی در قم تشریف نداشته باشد میتواند از طریق اطلاعات قم، تلفن این نشریه را بدست بیاورند و شماره 21 را تهیه کنند یا در هرجا که هستند سراغ این نشریه را بگیرند شماره 21 تمام گفتنی ها را من اونجا گفتم که در این برنامه نمیگنجه ولی به اختصار در حد اینکه یک مقدار مسئله روشن بشه عرض میکنم.

راجب محل دفن حضرت زینب کبری سلام الله علیها  زینبی که مادرش حضرت زهرا و پدرش امیر المومنین علی علیه السلام است سه نظر هست یعنی در بین دانشمندان اتفاق نظر نیست و مورد اختلافه.

سه نظر و سه دیدگاه وجود داره : تعدادی از بزرگان و علمای ما متقعد هستند ایشون در مدینه دفن شده (و اینکه در مدینه دفن شده، تبعا یعنی در بقیع دفن شده) طرفداران این نظریه هیچ نَصِّ تاریخی ندارند. یعنی هیچ سند تاریخی نداریم که بگه مثلا حضرت زینب در بقیع در مدینه دفن شد، به اصطلاح طلبگی و حوزوی اینها به نوعی استصحاب میکنند.

میگن اهل بیت علیه الصلاه والسلام بعد از اسیری به مدینه برگشتند – این که به مدینه برگشتند مُسَلّمه. حالا بعضی ها میگن مجددا از مدینه خارج شدند، اونهایی هم میگن از مدینه خارج شدند یک نقل اینه که به شام رفتند حالا عرض میکنم یک نقل اینه که یزید به مصر تبعیدشان کرد. میگن خوب میگن از مدینه خارج شده یا به شام رفته یا به مصر رفته. اونی که محل حرف و حدیثه و محل شَک هست به صورت طبیعی وقتی به مدینه برگشتند که برگشتشون مسلمه طبعا در مدینه رحلت کردند و فوت کردند و طبعا در مدینه به خاک سپرده شدند یعنی هیچ نَص تاریخی وجود نداره.

لذا اینها به نوعی استصحاب کرده اند.

اما یک نقل هست همینجور که ایشون اشاره کردند در قاهره، در محله ای که اسم قدیمیش قَنطرَةُ السِّباع – پول های حیوانات درنده – اسم معنای این کلمه این بوده، حالا چرا اهل قاهره چنین اسمی گذاشتند؟! باغ وحشی بوده؟ چی بوده اونجا؟ اسم قدیمیش اینه!

الان میگن زینبیه. بنده در سال 57 رفتم اونجا زیارت کردم اونجا رو، در یک سفر عمره که کاروان ما را از طریق مصر بُرد. اونجام زیارت گاهی هست به نام زینبیه معروفه و معروف که این زینب دختر امیر المومنین علی علیه والصلاه والسلام .

مرحوم سید محسن امین از علمای بزرگ شیعه از علمای بزرگ جبل العامل که “دایره المعارف اعیان الشیعه ” رو نوشته مرحوم سید محسن امین خودش معتقده که حضرت زینب سلام الله علیها در مدینه دفن شده، بنابراین ایشون مصر رو انکار میکنه و خیلی جدی و محکم میفرماید که زینبی که در قاهره دفن شده زینب دختر امیر المومنین علی علیه السلام نیست. زینب دختر “یحیی متوج” یعنی از نسل علی علیه الصلاه والسلام است، که به جد اعلاش نسبت دادند و گفتند که دختر علی، یعنی جد بالاش علی علیه السلام هست، ولی خودش زینب دختر یحیی متوج است، این فرمایش مرحوم سید محسن امین در اعیان الشیعه.

احتمال داره که در ایام خلافت فاطمیان به شکلی برای اینکه یک کار تبلیغاتی هم بکنند این آرامگاه زینب بنت علی رو در قاهره به ایشون نسبت داده باشند و اینو زیاد بزرگش کرده باشند برعکس کسانی که دفن حضرت زینب سلام الله علیها را در مصر انکار میکنند یکی از دلایلشون اینه که در تاریخ فاطمیان که سلسله  شیعه بودند ثبت شده که اینها روزهای عید و روزهای متبرک به زیارت بُقاع متبرک میرفتند ولی در تاریخ اینها ثبت نشده که اینها مثلا روز عید فطری روز عید قربانی به زیارت زینب رفته باشند. این یک قرین خیلی قویه که زینب دخترحضرت علی علیه السلام اونجا دفن نشده. چیزی که باعث شهرت دفن حضرت زینب کبری سلام الله علیها در مصر شده کتابی ست به نام اخبار زینبات، مال یحیی بن حسن عبیدلی نسابه از نوادگان امام سجاد علیه والصلاه والسلام متوفّی 277 .

مولف این کتاب در  277 از دنیا رفته نسابه بوده یعنی نسب شناس بوده کتابی نوشته به نام “اخبار و احوال بانوان زینب” نام رو نوشته 20 – 30 تا – 40 تا 50 تا زینب نام را اونجا زندگی نامشون رو نوشته از جمله زینب دختر امیر المومنین علی الصلاه والسلام ودر اونجا شش تا روایت نقل میکنه مضمونش اینه که بعد از حادثه عاشورا در سال 62 هجری زینب کبری سلام الله علیها چون علیه یزید تبلیغات می کرد سخنرانی میکرد، این را به یزید گزارش کردند عامل و حاکم یزید در مدینه فشار آورد به حضرت زینب که نباید در مدینه بمونه تو اسباب فتنه و تحریک مردم هستی باید از اینجا بری و اینجوری شد که حضرت زینب کبری سلام الله علیها از مدینه رفت به مصر و اونجا دفن شد شش تا روایت نسابه عبیدلی نقل میکنه ولی یکی از علمای شیعه به نام آقای محمد حسنین سابقی کتاب مستقلی نوشته به نام مرقد العقیله زینب کتابی حدود دویست صفحه ای هست کتاب آکادمیکه بسیار علمی نوشته و این کتاب در ایران به فارسی ترجمه شده، جناب حجت الاسلام و المسلمین آقای عیسی سلیم پور اهری این کتاب مرقد العقیله را به فارسی هم در ایران ترجمه کرده. صاحب مرقد العقیله زینب انکار میکنه و در هر شش تا روایتی که عبیدلی نقل میکنه هم از نظر سند مناقشه میکنه و هم از نظر محتوا مناقشه میکنه، منم شخصا به عنوان یک نظرِ شخصی – اونچه عرض میکنم نظر تخصصی و فنی خودم روعرض میکنم – من هم شخصا عقیده ندارم که حضرت زینب کبری سلام الله علیها در مصر دفن شده باشد و روایات عبیدلی را من قبول ندارم بعضی از بزرگان ما خوشبین بودند به کتاب اخبار زینبات اینجا پذیرفتند و کتاب اخبار زینبات را یک استاد مصری به نام دکتر حسن جاسم مصری چاپ کرده ترویج کرده بیشتر او در ذهن بعضی جا انداخته دفن حضرت زینب سلام الله علیها در مصر را.

این شش تا روایتی که عبیدلی نقل کرده محل بحثه محل مناقشه است مثلا یکی از اشکالاتش اینه که یزید بعد از حادثه عاشورا دیگه قدرتی نداشت که مجددا مزاحم اهل بیت بشه، یزید پرهیز داشت بنی امیه پرهیز داشتند که مُجددا اهل بیت را اذیت کنند! شهادت امام حسین سلام الله علیه بقدر کافی بنی امیه را خیلی رسوا کرد و لذا در فاجعه حَرّه متعرّض خانه امام سجاد نشدند با اینکه کشتار داد مدینه فاجعه ای  بسیار بزرگی اتفاق افتاد، چندصد تَن از صحابه را کشتند، گردن صحابه را به عنوان بردگی برای یزید داغ نهادند! پرده ی عفت چندین سر بلکه بعضی ها گفتند چندین هزار دختر و زن عفیف را پاره کردند!! فاجعه عجیبی اتفاق افتاد ولی در عین حال در این فاجعه مزاحم خانه امام سجاد سلام الله علیه نشدند و پرهیز داشتند که مُجدّدا یک بدنامی دیگه ای رو در رابطه با اهل بیت پیامبر، برای خودشون درست کنند. یزید دیگه مجددا به زینب کبری سلام الله علیها  متعرض نشد که “شما از محلتون از زادگاهتون باید برین بیرون” در واقع این قدرت و توان سیاسی دیگه در یزید و در حکومت یزید نبود.

بعد مضمون این روایات اینه که حضرت زینب کبری سلام الله علیها که رفت اونجا (مصر)، مهمان مسلمه بن مخلد اُمَوی مسلک دشمن امیر المومنین شد و در خانه او ازدنیا رفت و او دفن کرد حضرت زینب کبری سلام الله علیها را حضرت زینب اگرم مصر رفته باشه نمیره که مهمان مسلمه بن مخلد بشه که یکی از دشمنان نشان دار اهل بیت و یکی از مُهره های اصلی بنی امیه است بره و مهمان خانه او بشه! روایتِ گفته شده اشکالات زیادی داره.

و اما مَقبره ای که و آرامگاهی که در شام هست این حتما زینب دختر رسول خدا نیست دختران رسول خدا در بقیع دفن شدند وقبرشون در قبرستان بقیع مشخصه، بناتُ النّبی که کنار هم دفن شده اند. یک احتمالم اینه که اینجا (شام) محل دفن حضرت زینب کبری سلام الله علیها باشه که من شخصا این  احتمال را ترجیح میدهم. گرچه عرض کردم این مسئله شدیدا مورد اختلافه من شخصا این احتمال را ترجیح میدهم.

لکن اینکه مقبره و آرامگاه واقع در شام که اسم قدیمی اون غوطه دمشق بوده اسم قدیمی و جغرافیای اون غوطه دمشق بوده، حومه دمشق بوده – که حالا شهرک زینبه شده – اینجام دو تا اشکال داره : 1- یکی قابل حله و من در کتاب شام سرزمین خاطره ها این را حل کردم لکن اشکال دیگه ای داره اون اشکال حل نشه باز بر احتمال شام هم نمیتونیم زیاد تکیه کنیم و اون اینه که تمام اسناد ومدارکی که از قدیم وارد شده که اینجا یکی از دختران امیر المومنین علی علیه السلام در غوطه ی دمشق دفن شده، به نام ام کلثوم یاد شده، نه به نام زینب. میگن ام کلثوم بنت علی اینجا دفن شده. 2- دوم اینکه چطور دوباره رفتند؟ به هرحال اینها که بعد اسارت برگشتند چرا برگشتند اونجا؟ علتی که این نقل میکنند : میگن حضرت زینب سلام الله علیها مسلمه فوتشان سال 62 و 63 اینا بوده، میگن اون سال در مدینه قحطی شد و گرسنگی شد و عبدالله جعفر، همسر حضرت زینب کبری سلام الله علیها در شام مزرعه ای داشت در اثر این قحطی و فشار مالی رفت به شام سراغ مزرعه اش و حضرت زینب کبری سلام الله علیها و اعضای خانواده اش را هم بُرد و در اون سفر بود که حضرت زینب کبری سلام الله علیها اونجا از دنیا رفت. یعنی در این قضیه صحبت تبین نشد چرا که اشکالش اینه که شهر مدینه، تاریخ داره همه ی شهر های بزرگ دنیا بخصوص شهرهایی مثل مدینه و مکه که اینها مهم بودند کتابهای متعددی در تاریخ این شهر ها نوشتند تاریخ مدینه المنوره مال عمر بن شده تاریخ مکه فاکهی و… و امثال اینها… حوادثی که بر مدینه گذشته کتابهایی که مربوط به تاریخ مدینه است، همه رو نوشتند که در فلان سال زلزله شد در فلان سال حرم شریف نبوی آتش گرفت، در فلان سال جنگ شد، فلان سلطان حمله کرد، همه ی حوادث رو نوشتند ولی در سال 62 چنین قحطی که حادثه مهمی بوده در تاریخ مدینه ثبت نشده. بعلاوه اگه چنین قحطی بود خوب کافی بود که عبدالله جعفر بره محصولاتش رو برداشت کنه و برگرده چرا حضرت زینب و اعضای خانوادش برد؟ این جهت هم مینویسند در کتابهای متأخر من دیدم از زمان قاجار به بعد – از زمان صفویه به بعد – مثلا کتابی هست خیرات الحسان یعنی زنان نیک نام، زنان نیکو، این قضیه در اونجا بوده این مشکله حل نشده چرا با اینکه خاطره ی بَدی داشتند از شام و بدشون می آمد و شاید متنفر بودند اینها، چون در آنجا اسارت کشیده اند، چطور دل دادند دوباره بروند اونجا؟ بسیار بعید به نظر میرسه! این به نظر بنده مشکل دوم حل نشده.

و اما به نام ام کلثوم یاد شده : این تا حدی قابل حَلّه، برای اینکه حضرت زینب کبری هم گاهی ام کلثوم نامیده میشده، بسیاری معتقداند که ام کلثوم کبری و ام کلثوم صغری مطرح بوده و وقتی میگفتند ام کلثوم کبری مقصود حضرت زینب کبری سلام الله علیها بوده و بعضی جاها اصلا مطلقِ امّ کلثوم که میگفتند مقصود حضرت زینب کبری سلام الله علیها بوده این که به نام ام کلثوم یاد شده قابل حَلّه. ولی اشکال دوم قابل حل نیست.

جمع بندی میکنم :

سه جا احتمال می ره : مدینه و دمشق و یک نقل اینه که ایشون رو یزید به مصر تبعید کرد.

ولی به هر حال آن قبر در شهرک زینبیه ی دمشق منتسب به دختر امیر المومنین، دختر پیامبر اکرم نیست.

برگرفته از فایل صوتی رادیو معارف، شبهات تاریخی، جلسه 42 ، استاد مهدی پیشوایی